İşçi Partisi hükümeti İstihdam Hakları Yasa Tasarısı’nı 10 Ekim’de Parlamentoya sundu. Planın işçiler, işverenler ve sendikalar arasındaki ilişkiyi geliştirmeyi amaçlayan adımlardan biri olduğu belirtildi.
İşçi Partisi’nin seçim vaatlerinden biri işçi haklarına ilişkin mevzuatı 100 gün içinde yürürlüğe koymaktı. Ancak bazı durumlarda çalışanlar yeni haklardan yararlanmak için 1000 güne yakın beklemek zorunda kalacaklar. Ayrıntıların çoğuna henüz karar verilmiş değil.
Tasarının içerdiği yeni düzenlemeler özetle şunlar:
- Sıfır-saatli sözleşmeler: İşverenin sadece ihtiyaç duyuduğu zamanlarda işçiyi çağırdığı bu güvencesiz işlerde işçiye makul bir zamanda bildirim yapmaları ve belli bir saat çalışma garantisi içeren sözleşmeler sunmaları gerekecek.
- Esnek çalışma: İşçiden gelen esnek (belli günler veya saatler) çalışma taleplerini işverenin reddetmesi halinde bunu gerekçelendirmeleri gerekecek.
- Deneme süreleri: Hükümet, yeni işe alımlar için yasal bir deneme süresi konusunda istişarede bulunacak ve önerilen sınır dokuz ay olacak.
- Hastalık ödeneği: Çalışanlar yasal hastalık ücreti alma hakkına sahip olacak.
- Hamile kadınlar için yasal koruma: Yeni anneler işe döndükten sonra en az altı ay boyunca işten çıkarılmaya karşı yasal korumaya sahip olacak.
- İlk gün hakları: Çalışanlar işe başladıkları ilk günden itibaren bazı yasal haklara sahip olacaklar.
- İşten çıkarma ve yeniden işe alma: Tasarı işverenin dayattığı koşulları yerine getirmek için işçinin sözleşmesine son verilmesi ve yeni koşullarla işe alınması veya yerine başkasının alınması uygulamalarına son veriyor.
- İşten uzak kalma hakkı: Yasa tasarısı, çalışanın izinli olduğu günlerde işle ilgili e-postalara bakma veya cevap verme gibi işlerden de yükümlü olmadığını vurguluyor.
- Tasarıda ayrıca bir Adil Çalışma Ajansı kurulması, yetişkin sosyal bakımında ücretlerin iyileştirilmesi ve sendika yasalarının güncellenmesine yönelik hükümler de yer alıyor.
Tasarı nasıl karşılandı, eleştiriler neler?
Britanya Sanayi Konfederasyonu (CBI) gibi büyük işveren örgütleri ve Sendikalar Birliği (TUC) tasarıyı olumlu karşılarken, ülkenin en büyük sendikalarından
Unite, önlemlerin yeterince ileri gitmediği kanısında.
Ayrıca tasarının çalışanların gücünü artırmaktan ziyade, onları daha üretken hale getirme ihtiyacından kaynaklandığı belirtiliyor. İşçi Partisi ülkede üretkenliği ve verimliliği artırma vaadiyle büyük şirketlerin desteğini alarak iktidara geldi.
Ülke ekonomisinin belirgin bir özelliği, verimliliğin düşük olması. Son on yıldır yorumcular, Birleşik Krallık’ın dünyadaki en kötü işçi haklarına sahip ülkelerden biri olmasını düşük verimlilikle ilişkilendiriyor. Yeni hakların çalışanların daha verimli hale getirilmesini sağlayacağı beklentisine işaret ediliyor.
Onlarca yıldır özelleştirilmiş sektörlerde şirketler karlarını artırma güdüsüyle hareket edip yatırım yapmadığından, altyapı çok geri kaldı. İşçi Partisi bu tür yatırımlar için şirketlere sermaye enjekte edilmesiyle üretkenliği artırmayı planlıyor. Yeni istihdam haklarıyla, emeğin daha etkin bir şekilde sömürülmesi ve bu süreçte sendikaları yanına çekmeyi hedeflediği ifade ediliyor.
Tasarı hazırlanırken bakanlar, sendika yetkilileri ve iş dünyası temsilcileriyle toplantılar yapıldı. Ancak çok az gerçek istişare yapıldığı belirtiliyor.
Tasarıda en göze batan eksiklikler sendikal haklarla ilgili. Tasarı, Muhafazakar Parti hükümetininin sendikaların grev oylamalarında asgari katılım ve grev sırasında asgari hizmet seviyeleri gerektiren yasaların hızla kaldırılmasını öngörürken, işçilere ücret ve koşullar konusunda sendikal pazarlık hakkı vermiyor.
Tasarının önümüzdeki yılın Haziran ya da Temmuz ayına kadar yasalaşması beklenmiyor. Ancak pek çok yeni düzenlemenin hayata geçirilmesi uzun zaman alacak. Bazı konularda istişareler devam edecek ve değişiklikler daha sonra ayrıca çıkarılacak mevzuatlarla uygulanacak. Haksız işten çıkarmalara karşı yeni haklar ise 2026 sonbaharına kadar yürürlüğe girmeyecek.
İşe yeni başlayan işçiler için deneme süresinin uzunluğu 6-12 ay arasında bir dönem için istişare ediliyor. Sendikalar daha kısa, işverenler daha uzun deneme süresi için bastırırken, hükümetin tercihi 9 ay.
“Sömürücü” sıfır-saatlik sözleşmelerin yasaklanması önerisi üzerinde devam eden bir tartışma var. Hükümetin planına göre, bir çalışan 12 haftalık bir süre boyunca düzenli bir çalışma düzeni oluşturduğunda, işveren düzenli bir iş sözleşmesi teklif etmekle yükümlü olacak. İşçinin bunu kabul etme zorunluluğu olmayacak.
Unite sendikası, ‘sömürücü’ kelimesinin bazı şirketler tarafından bir boşluk olarak kullanılacağını düşünüyor.
Unite ayrıca “işten çıkar ve yeniden işe al” uygulamasına – işçilerin işten çıkarılması ve daha düşük ücret ve/veya şart ve koşullarla yeniden işe alınması – istisnai durumlarda hala izin verileceğinden endişe duyuyor. Tasarı, işletme iflas etme tehlikesiyle karşı karşıyaysa, işten çıkarma ve yeniden işe almaya (farklı bir isim altında) izin veriyor.
İşçi Partisi’nin seçim öncesi hazırladığı taslağın içerdiği bir dizi önlem ise şimdilik “çok zor” kategorisinde ertelendi. Buna, kamu hizmetlerinde benzer işleri yapan kurum içi ve “sözleşmeli” personel arasında eşit ücret sağlanmasını kolaylaştıracak tedbirler de dahil.
Ayrıca, kısmen teknik olarak serbest meslek sahibi olan ancak aslında büyük ölçüde tek bir işveren için çalışan ancak çalışanlardan daha az haklara sahip olan kişileri korumak için “tek bir işçi statüsü” yaratma taahhüdü de vardı. Bu konu yasal açıdan karmaşık olarak görülüp mevzuattan ayrı olarak ele alınacak.
İşçi Partisi, bir yandan Unite sendikasından gelen eleştirilerin yanı sıra, bu düzenlemelerin kendilerini olumsuz etkileyeceğini belirten Küçük İşletmeler Federasyonu’ndan gelen itirazlarla da karşı karşıya. Ancak çoğu sendikadan gelen onay sesiyle bu uyumsuz seslerin bastırılmasını umuyor.
