İngiltere ile Osmanlı İmparatorluğu arasındaki ilişkilerin en etkili ve derin noktasında Mustafa Reşit Paşa ve İngiltere’nin Dışişleri Bakanı Palmerston’un adları yazılıdır. Mustafa Reşit Paşa’nın Londra’da büyükelçilik yaptıktan sonra Osmanlı’nın Hariciyle Vekili olduğunu, bu zaman boyunca her ikisinin sıkı fıkı dostluk kurduğunu hatırlarsak bu ilişkinin hayli çetin bir problemin düğüm noktasında nasıl yer aldığını da anlayabiliriz.
Baltalimanı Antlaşması, 1838’de imzalandı ve Osmanlı’nın ticaretini ve olduğu kadarıyla sanayisini hemen hemen tamamen İngiliz ekonomisine bağladı. Bu ağır antlaşma şartlarını kabul ettirmek için Paşa, Mısır’da isyan eden Kavalalı Mehmet Ali Paşa’yı bastırmak için İngiltere’nin yardım edeceği vaadini koz olarak kullandı. Antlaşma imzalandı ve Osmanlı büyük bir boyunduruk altına girdi.
Fakat işin bir diğer boyutu vardı ki, ekonomik ilişkileri tamamlayan ve derinleştiren bir rol oynuyordu.
Bir yıl sonra, aynı Mustafa Reşit Paşa, tarihe “Gülhane Hatt-ı Hümayunu” olarak geçen kapsamlı bir reform bildirgesini açıkladı. İngiltere’nin baskısıyla hazırlanan bildirgeye göre, Osmanlı İmparatorluğu, bir dizi sosyal ve siyasal reform yapacaktı. Esas amacı, Osmanlı’nın içişlerine İngiltere’nin müdahale etmesini kolaylaştırmak, Hıristiyan azınlığın haklarının korunmasını sağlamak olan bildirgenin hesap edilmeyen sonuçları olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu sömürgeleşme yönünde hızlı bir yola itilirken, azınlıklar içinde ulusal uyanış, Osmanlı aydınları arasında da meşrutiyete karşı muhalefet yönünde siyasal uyanış başlamıştır. Bir yandan azınlık Hıristiyan gruplar arasında bağımsızlık akımları doğarken, Türk aydınları arasında da Türkçü milliyetçilik gelişmeye başlamıştır.
Türkiye’nin eski ve yeni tarihi açısından, Baltalimanı Antlaşması ve Tanzimat Fermanı, etkileri çok uzun süre devam eden ve günümüz açısından bakarsak sömürgeciliğin çelişik etkilerini örneklemesi bakımında da tarih yazımında bir dönüm noktası olmuştur.
