Üretim teknik ve aletleri değiştikçe, bir zamanlar insanların toplumsal hayat için çok önemli olan bazı mesleklere ve zanaatlar ölmeye başlar. Bundan elli yıl öncesine kadar Anadolu’nun birçok kentinde, lonca geleneğinin kalıntısı çarşılar bulunurdu. Bakırcılar çarşısı, demirciler çarşısı, terziler çarşısı gibi… Sonra, konfeksiyon giyim, plastik, alüminyum, paslanmaz çelik gibi yeni ürünler çıkınca bunların hiçbirinin yapacağı iş kalmadı. Ölen meslekler arasında, teknolojiye devredilen kent hizmetlerini bireysel olarak yapan insanların işleri de var.
Anadolu’yu bırakıp Londra’ya geçelim. İşte ölen mesleklerin en ilginçleri ve son kahramanlar!
Lamba Yakıcılar
Elektriğin kent aydınlatılmasında kullanılmasından öce, Londra’da sokak lambalarını akşam yakıp sabah söndüren “çakmakçılar” vardı. Bunlar, Lamplighter olarak adlandırılırdı. Bu kişiler, belirli saatlerde lambaları yakmak ve yine tespit edilmiş saatlerde söndürmekle görevliydiler. Ayrıca lambaların temizlenmesi, bozulmuşlarsa onarılmaları da onların işiydi. Haftalık ücretleri 2 pound idi! 43 Yıl bu işi yapan Mr. John Maher, resmi kayıtlara göre, 150 bin mil yol yürümüş. Londra sokakları elektrikli aydınlatmaya II. Büyük Savaş sonrasında kavuştu. Kimi tarihi sokaklarda tek tük kalan lambalar da 1985’te elektriğe bağlanınca son Lamlighter Cliff Bulhmann da emekliye ayrıldı.
Fare Yakalayıcılar
Londra’nın fareleri meşhurdur. Özellikle okyanus ötesi ticaret gemilerinin ambarlarında Londra limanlarına kadar seyahat edip kente yayılan ve hızla çoğalan dev fareler, büyük baş belası idi ve hâlâ öyledir. Kuşkusuz Londra’nın endemik fare türlerine ev sahipliği yaptığı da tarihsel bir gerçek… Şimdi büyük şirketlerin yaptığı fare temizlik operasyonlarını eskiden bunu meslek edinmiş insanlar yapıyordu. Sokakları arşınlayıp ev ev hizmet veren bu insanların geliştirdikleri fare yakalama teknikleri, mesleğin nasıl bir yaratıcılık ve cesaret gerektirdiğini gösteriyor. İkinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla birlikte, kadınlar fare yakalama işinde öne geçtiler. Sivil hayatta ve orduda çok sayıda kadın fare avcısı olarak görevlendirildi.
Knocker-Ups
Bu mesleğin adına Türkçe bir karşılık bulmak zor. Yapılan iş, işçi mahallelerinde evlerin kapılarını vurarak fabrika düdüklerinden önce işçileri uyandırmak. Fabrika işçilerinin görevlerine erken başlamaları gereken İngiltere’nin kuzeyindeki üretim merkezlerinde ve elbette Londra’da özellikle yaygındı. Bu işi yapanlar çoğunlukla ellerinde bir fener ve kapıları vurmak için kullandıkları bir tokmakla sabahın köründe sokakları dolaşan yaşlı kadınlardı. Bradford’da 85 yaşında mesleği bırakan Catherine Jowett kırk yıl boyunca güneş doğmadan kalkıp kapıları tokmaklamıştı!
Bunlar ölmüş mesleklerin en az bilinenleri ve ilginç olanları. Bunların yanı sıra baca temizleyicisi çocuklar, Thames nehrinde çamur içinde satılabilecek eşyalar arayanlar, küçük el arabalarıyla evlerden paçavra, kemik ve kâğıt toplayanlar, kavşak süpürgecileri ve elbette atlı araba sürücüleri sayılabilir. Günümüzde de böyle göze çarpmayan, meslek sayılmayan pek çok iş vardır kuşkusuz. Bunların da kayda geçmesi iyi olurdu!
