Lenin’in Londra yıllarına ilişkin pek çok anı ve belge vardır. Iskra’nın ilk sayısını burada şimdiki adıyla Marx Memory Library’deki küçük odasında hazırladığını biliyoruz. Avrupa’nın hemen her ülkesinden gelen sosyalistlerle buluşmaları, Rusya’dan gelen farklı eğilimlerdeki devrimcilerle, kendi partisinden militanlarla gazetesini ya da yazdığı broşürleri ulaştırmak için kurduğu ilişkileri, tartışmalarını ve bütün bunların dışında gündelik yaşamını Krupskaya, anılarında ayrıntılarıyla anlatıyor. O üç ciltlik keyifli kitaptaki çok ilginç anılar arasında, Lenin’in Londra’da kiliselere gittiğini de öğreniyoruz.

Peki, Lenin ne arıyordu kiliselerde? Günah mı çıkarıyordu, devrimin bir an önce gerçekleşmesi için dua mı ediyordu, mum mu dikiyordu? Komünist bilincin büyük ışığı, Londra’ya gelince hidayete erip imanlı bir Hıristiyan mı olmuştu?

Kafamız karışmasın. Krupskaya’yı okuyarak sorunun cevabını öğrenelim:

“Herhangi bir yerde yapılan ve bizim de katılmadığımız pek az toplantı oluyordu. Bir keresinde, sosyalist bir kiliseye girdik. İngiltere’de böyle kiliseler vardır. Toplantıyı yöneten sosyalist, İncil’den bir şeyler mırıldanıyordu. Biraz sonra, Yahudilerin Mısır’dan çıkışlarının, işçilerin kapitalizmin krallığından çıkıp sosyalizmin krallığına geçişini simgelediğini anlatan bir dinsel öğüt vermeye başladı. Herkes ayağa kalkıp, sosyalist bir ilahi kitabından ilahi söylemeye koyuldu: ‘Ey Tanrım, bizi kapitalizmin Krallığından sosyalizmin Krallığı’na yönelt.’ Bu kiliseye -Yedi Kızkardeşler Kilisesi- gençler için düzenlenen bir konuşmayı dinlemek üzere, sonradan bir kere daha gittik. Bir genç, devrimin gerekli olmadığını kanıtlamaya çalışarak, belediye sosyalizmini anlatırken, daha önceki ayini yöneten sosyalist din adamı söz aldı ve on iki yıldır parti üyesi olduğunu ve on iki yıldır oportünizmle savaştığını -bu belediye sosyalizmi denen şeyin basit ve katıksız bir oportünizm olduğunu- söyledi.”^[1]

Bu çok ilginç bilgi içinde dikkat çekici ayrıntılar var.

Her şeyden önce, “sosyalist kilise” kavramı araştırmaya değer. Krupskaya, birden fazla sosyalist kilise olduğunu yazıyor. Bunlar nerededir, şimdiki durumları nedir, gerçekten araştırmaya değer. Krupskaya bir ipucu veriyor: “Yedi Kızkardeşler Kilisesi”. İngilizcesiyle Seven Sisters! Yaptığımız küçük bir araştırmada, Londra’da bu adı taşıyan bir kilise bulamadık. Acaba şimdiki Seven Sisters semtinin civarında olabilir mi? Lenin’in Londra’da Russel Square civarında WC1H 9RE posta kodlu evde oturduğunu biliyoruz. Bugün de binanın duvarında bunu belgeleyen bir plaket var. Fakat bu evle Seven Sisters arası yürüyerek iki saatten fazla sürer. Lenin’in buradaki bir kiliseye gelmek için bu kadar zaman ayıracağı çok kuşkulu. Zamanının büyük kısmını British Museum’da geçirdiğini biliyoruz ve burası eve on dakika mesafede. Marx Memorial Library’ye ise yirmi dakikalık bir yürüyüşle ulaşılabilir. Londra’daki yaşamını bir kilometre yarıçapında bir çember içinde geçirdiğini tahmin edebiliriz. O zamanki ulaşım imkânlarını düşündüğümüzde Seven Sisters’a gelmiş olamayacağını düşünebiliriz. Öyleyse Krupskaya’nın kastettiği Seven Sisters kilisesi, Saint Pancras veya Russel Square civarında olabilir. Ve bu, kilisenin adı değil de, orayı kullanan bir inanç grubunun adı olabilir.

İkinci önemli ayrıntı, “sosyalist ilahi kitabı” sözlerinde… Acaba hâlâ var mı? Okuyucularımız arasındaki meraklılardan bu konuları araştırmalarını bekleriz.

Herhalde, sosyalizmin ve devrimin çeşitli sorunlarının tartışıldığı böyle kiliselerin ve sosyalizmi öven ilahilerin izini sürmek İngiltere’de sosyalizmin tarihine ait ilginç ayrıntılar bulmak bakımından önemlidir.

1. N. Krupskaya, “Lenin’den Anılar Cilt 1”, Bibliotek Yayınları, 1990, sf. 63-64 ↑

Lenin’in Londra yıllarına ilişkin pek çok anı ve belge vardır. Iskra’nın ilk sayısını burada şimdiki adıyla Marx Memory Library’deki küçük odasında hazırladığını biliyoruz. Avrupa’nın hemen her ülkesinden gelen sosyalistlerle buluşmaları, Rusya’dan gelen farklı eğilimlerdeki devrimcilerle, kendi partisinden militanlarla gazetesini ya da yazdığı broşürleri ulaştırmak için kurduğu ilişkileri, tartışmalarını ve bütün bunların dışında gündelik yaşamını Krupskaya, anılarında ayrıntılarıyla anlatıyor. O üç ciltlik keyifli kitaptaki çok ilginç anılar arasında, Lenin’in Londra’da kiliselere gittiğini de öğreniyoruz.

Peki, Lenin ne arıyordu kiliselerde? Günah mı çıkarıyordu, devrimin bir an önce gerçekleşmesi için dua mı ediyordu, mum mu dikiyordu? Komünist bilincin büyük ışığı, Londra’ya gelince hidayete erip imanlı bir Hıristiyan mı olmuştu?

Kafamız karışmasın. Krupskaya’yı okuyarak sorunun cevabını öğrenelim:

“Herhangi bir yerde yapılan ve bizim de katılmadığımız pek az toplantı oluyordu. Bir keresinde, sosyalist bir kiliseye girdik. İngiltere’de böyle kiliseler vardır. Toplantıyı yöneten sosyalist, İncil’den bir şeyler mırıldanıyordu. Biraz sonra, Yahudilerin Mısır’dan çıkışlarının, işçilerin kapitalizmin krallığından çıkıp sosyalizmin krallığına geçişini simgelediğini anlatan bir dinsel öğüt vermeye başladı. Herkes ayağa kalkıp, sosyalist bir ilahi kitabından ilahi söylemeye koyuldu: ‘Ey Tanrım, bizi kapitalizmin Krallığından sosyalizmin Krallığı’na yönelt.’ Bu kiliseye -Yedi Kızkardeşler Kilisesi- gençler için düzenlenen bir konuşmayı dinlemek üzere, sonradan bir kere daha gittik. Bir genç, devrimin gerekli olmadığını kanıtlamaya çalışarak, belediye sosyalizmini anlatırken, daha önceki ayini yöneten sosyalist din adamı söz aldı ve on iki yıldır parti üyesi olduğunu ve on iki yıldır oportünizmle savaştığını -bu belediye sosyalizmi denen şeyin basit ve katıksız bir oportünizm olduğunu- söyledi.”^[1]

Bu çok ilginç bilgi içinde dikkat çekici ayrıntılar var.

Her şeyden önce, “sosyalist kilise” kavramı araştırmaya değer. Krupskaya, birden fazla sosyalist kilise olduğunu yazıyor. Bunlar nerededir, şimdiki durumları nedir, gerçekten araştırmaya değer. Krupskaya bir ipucu veriyor: “Yedi Kızkardeşler Kilisesi”. İngilizcesiyle Seven Sisters! Yaptığımız küçük bir araştırmada, Londra’da bu adı taşıyan bir kilise bulamadık. Acaba şimdiki Seven Sisters semtinin civarında olabilir mi? Lenin’in Londra’da Russel Square civarında WC1H 9RE posta kodlu evde oturduğunu biliyoruz. Bugün de binanın duvarında bunu belgeleyen bir plaket var. Fakat bu evle Seven Sisters arası yürüyerek iki saatten fazla sürer. Lenin’in buradaki bir kiliseye gelmek için bu kadar zaman ayıracağı çok kuşkulu. Zamanının büyük kısmını British Museum’da geçirdiğini biliyoruz ve burası eve on dakika mesafede. Marx Memorial Library’ye ise yirmi dakikalık bir yürüyüşle ulaşılabilir. Londra’daki yaşamını bir kilometre yarıçapında bir çember içinde geçirdiğini tahmin edebiliriz. O zamanki ulaşım imkânlarını düşündüğümüzde Seven Sisters’a gelmiş olamayacağını düşünebiliriz. Öyleyse Krupskaya’nın kastettiği Seven Sisters kilisesi, Saint Pancras veya Russel Square civarında olabilir. Ve bu, kilisenin adı değil de, orayı kullanan bir inanç grubunun adı olabilir.

İkinci önemli ayrıntı, “sosyalist ilahi kitabı” sözlerinde… Acaba hâlâ var mı? Okuyucularımız arasındaki meraklılardan bu konuları araştırmalarını bekleriz.

Herhalde, sosyalizmin ve devrimin çeşitli sorunlarının tartışıldığı böyle kiliselerin ve sosyalizmi öven ilahilerin izini sürmek İngiltere’de sosyalizmin tarihine ait ilginç ayrıntılar bulmak bakımından önemlidir.

1. N. Krupskaya, “Lenin’den Anılar Cilt 1”, Bibliotek Yayınları, 1990, sf. 63-64 ↑

Üretim teknik ve aletleri değiştikçe, bir zamanlar insanların toplumsal hayat için çok önemli olan bazı mesleklere ve zanaatlar ölmeye başlar. Bundan elli yıl öncesine kadar Anadolu’nun birçok kentinde, lonca geleneğinin kalıntısı çarşılar bulunurdu. Bakırcılar çarşısı, demirciler çarşısı, terziler çarşısı gibi… Sonra, konfeksiyon giyim, plastik, alüminyum, paslanmaz çelik gibi yeni ürünler çıkınca bunların hiçbirinin yapacağı iş kalmadı. Ölen meslekler arasında, teknolojiye devredilen kent hizmetlerini bireysel olarak yapan insanların işleri de var.

Anadolu’yu bırakıp Londra’ya geçelim. İşte ölen mesleklerin en ilginçleri ve son kahramanlar!

Lamba Yakıcılar

Elektriğin kent aydınlatılmasında kullanılmasından öce, Londra’da sokak lambalarını akşam yakıp sabah söndüren “çakmakçılar” vardı. Bunlar, Lamplighter olarak adlandırılırdı. Bu kişiler, belirli saatlerde lambaları yakmak ve yine tespit edilmiş saatlerde söndürmekle görevliydiler. Ayrıca lambaların temizlenmesi, bozulmuşlarsa onarılmaları da onların işiydi. Haftalık ücretleri 2 pound idi! 43 Yıl bu işi yapan Mr. John Maher, resmi kayıtlara göre, 150 bin mil yol yürümüş. Londra sokakları elektrikli aydınlatmaya II. Büyük Savaş sonrasında kavuştu. Kimi tarihi sokaklarda tek tük kalan lambalar da 1985’te elektriğe bağlanınca son Lamlighter Cliff Bulhmann da emekliye ayrıldı.

Fare Yakalayıcılar

Londra’nın fareleri meşhurdur. Özellikle okyanus ötesi ticaret gemilerinin ambarlarında Londra limanlarına kadar seyahat edip kente yayılan ve hızla çoğalan dev fareler, büyük baş belası idi ve hâlâ öyledir. Kuşkusuz Londra’nın endemik fare türlerine ev sahipliği yaptığı da tarihsel bir gerçek… Şimdi büyük şirketlerin yaptığı fare temizlik operasyonlarını eskiden bunu meslek edinmiş insanlar yapıyordu. Sokakları arşınlayıp ev ev hizmet veren bu insanların geliştirdikleri fare yakalama teknikleri, mesleğin nasıl bir yaratıcılık ve cesaret gerektirdiğini gösteriyor. İkinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla birlikte, kadınlar fare yakalama işinde öne geçtiler. Sivil hayatta ve orduda çok sayıda kadın fare avcısı olarak görevlendirildi.

Knocker-Ups

Bu mesleğin adına Türkçe bir karşılık bulmak zor. Yapılan iş, işçi mahallelerinde evlerin kapılarını vurarak fabrika düdüklerinden önce işçileri uyandırmak. Fabrika işçilerinin görevlerine erken başlamaları gereken İngiltere’nin kuzeyindeki üretim merkezlerinde ve elbette Londra’da özellikle yaygındı. Bu işi yapanlar çoğunlukla ellerinde bir fener ve kapıları vurmak için kullandıkları bir tokmakla sabahın köründe sokakları dolaşan yaşlı kadınlardı. Bradford’da 85 yaşında mesleği bırakan Catherine Jowett kırk yıl boyunca güneş doğmadan kalkıp kapıları tokmaklamıştı!

Bunlar ölmüş mesleklerin en az bilinenleri ve ilginç olanları. Bunların yanı sıra baca temizleyicisi çocuklar, Thames nehrinde çamur içinde satılabilecek eşyalar arayanlar, küçük el arabalarıyla evlerden paçavra, kemik ve kâğıt toplayanlar, kavşak süpürgecileri ve elbette atlı araba sürücüleri sayılabilir. Günümüzde de böyle göze çarpmayan, meslek sayılmayan pek çok iş vardır kuşkusuz. Bunların da kayda geçmesi iyi olurdu!

Son zamanlarda popüler bir Netflix dizisinde Londra’da XX. Yüzyıl başlarında yaşanan çeteleşme ve siyaset ilişkileri anlatılıyor. Dizinin baş figürü olan Peaky Blinders tam olarak anlatıldığı gibi değilse de, gerçekten var olmuş bir ailenin adı. Bu sokak çetesi 19. yüzyılın sonundan, 1900’lerin başına kadar, Birmingham’da hüküm sürdü.

Kuşkusuz tek çete bu değildi. İngiltere’nin polis giremeyen sokakları, işçi sınıfının en yoksul kesimlerinden ve işsizler arasından doğan pek çok çete besliyordu. Sert ekonomik koşullar içinde yaşabilmek için, büyük ölçüde alt ve orta sınıflardan genç erkeklerin bulduğu bir yoldu çetecilik. Soygun, şiddet, şantaj, yasadışı bahis ve kumardan beslenerek büyüyen çeteler, yalnızca ekonomik değil, aynı zamanda sosyal bir güç de elde etmişlerdi. Yoksul halk tarafından destekleniyorlar ve korunuyorlardı.

Bunlar arasında Peaky Blinders çetesinin özel bir yeri vardı. Bu çetenin üyeleri, özel dikim ceketler, yakalı paltolar, düğmeli yelekler, ipek eşarplar, dar paçalı pantolonlar, deri çizmeler ve sivri düz şapkalardan oluşan özel bir kıyafet giyiyorlardı. Blinders’ın hâkimiyeti, Birmingham ve çevresindeki bölgelerde toprak kavgasına tutuştukları “Sloggers” gibi rakiplerini yenmeleriyle büyüdü. Daha büyük bir çete olan Billy Kimber tarafından yönetilen Birmingham Boys çetesi tarafından yenildikleri 1910’a kadar yaklaşık 20 yıl boyunca kontrolü ellerinde tuttular. 1920’lerde ortadan kaybolmalarına rağmen, “Peaky Blinders” adı, Birmingham’daki herhangi bir sokak çetesini adlandırmak için anonim hale geldi.

Blinders ailesi, yalnızca “yasa dışı” işler yapan bayağı bir suç örgütü değildi. Sendikalarda, siyasi partilerde ve polis için de etkili olmayı başarmıştı.

Zaman zaman sendikalardaki komünist faaliyetlere karşı polis tarafından kullanıldıkları olsa da, ikili oynadıkları durumlar da oluyordu. İrlandalı isyancılara silah temin ettikleri, ya da grevleri destekledikleri de olmuştu. Birinci Emperyalist Savaş sonrasında hükümetin katı tutumu ve özellikle çeteleri birbirine kırdırma politikası bir süre için bu çapta büyük çetelerin Amerika merkezli çalışmalarına yol açtı. İngiltere onlar için sadece bir üstü artık.

Önümüzdeki sayılarda, çocuk ve kadın çetelerinin derin tarihine ineceğiz!